De subjectiviteit van ons geheugen

Waarom gaat onze herinnering niet verder terug dan een bepaalde leeftijd? Waarom is “vergeten” nuttig? Waarom worden bepaalde herinneringen niet gewist? En hoe betrouwbaar zijn onze herinneringen eigenlijk?

In een EOS-wetenschap special “Het geheugen” komen deze vragen aan bod. 

Hieronder de highlights van deze actuele wetenschappelijke inzichten:

-Kinder geheugenverlies
De capaciteit om herinneringen op te roepen uit de eerste levensjaren lijkt af te nemen tijdens de ontwikkeling van taal. Vanaf het derde levensjaar vindt een transitie plaats van het opslaan van gebeurtenissen in de vorm van beeld, gevoel of handeling naar het opslaan van gebeurtenissen in de vorm van taal. Het beschrijven van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden voor de taalontwikkeling in de vorm van nieuw geleerde woorden lijkt niet mogelijk te zijn. Het geheugenverlies of de kinderamnesie start rond het zevende levensjaar. Uit onderzoek blijkt dat kinderen tussen de 5 en 7 jaar nog 60% kunnen terughalen van gebeurtenissen die voor het derde levensjaar hebben plaatsgevonden en dat dit afneemt tot 40% bij kinderen tussen de 8 en 9 jaar. Mocht het zo zijn dat je je op  latere leeftijd nog dingen uit je vroege kinderjaren herinnert dan komt dit naar alle waarschijnlijkheid voort uit foto’s of vertelde verhalen.

-Vergeten is nuttig en nodig
Onze omgeving is continu in verandering. Dit betekent dat we ons brein als het ware continu aan het omscholen zijn. Nieuwe dingen aanleren en oude dingen afleren of vergeten. Je kan ons brein vergelijken met een computer die zichzelf als het ware automatisch opschoont. Als je iets nieuws opslaat is het handig om achterhaalde informatie te overschrijven.

Op moleculaire basis hangt hoe goed je kunt onthouden voor een deel af van hoe goed je kunt vergeten. Verschillende calcium concentraties zorgen voor een versterkte of afgezwakte prikkeloverdracht van informatie tussen hersencellen. Dit speelt zich af in de synapsen, de ruimtes tussen de hersencellen. Deze synapsen zijn continue in verandering met als doel een efficiëntere informatie verwerking te realiseren. Vergeten van onnodige informatie is hierbij belangrijk. De hippocampus speelt een belangrijke rol bij de overdracht van korte termijn naar lange termijn geheugen en de amygdala wordt in relatie gebracht met gevoelens van angst.

“Het is onduidelijk of we echt iets vergeten of dat we er niet meer bij kunnen. Met andere woorden worden herinneringen daadwerkelijk overschreven of zijn ze niet meer toegankelijk?  Nieuw onderzoek toont aan dat herinneringen verankert blijven zodra structurele neuronenverbindingen zijn gemaakt”

Het brein heeft tevens een ingebouwde spam filter. Deze filter zorgt ervoor dat je belangrijke van onbelangrijke dingen kunt filteren. Hierdoor kun je je concentreren op die dingen die op dat moment van belang zijn. Helaas werkt deze filter niet altijd perfect.

-Waarom worden bepaalde herinneringen niet gewist?
In een levensbedreigende situatie maakt ons lichaam een grote hoeveelheid stresshormonen aan om te kunnen vechten of vluchten als dit nodig is. Dit zorgt er tegelijkertijd voor dat alle secundaire lichamelijke processen even op pauze staan. Veiligheid staat vanuit evolutionair oogpunt voorop. Het onthouden van deze situatie staat hierdoor tevens centraal om een volgende keer hetzelfde te kunnen voorkomen. De amygdala slaat alles op wat met deze situatie te maken heeft gehad; geluid, geur, gevoelens, gedachten etc. Deze rijke herinnering is als het ware een litteken in het geheugen. Bij alles wat op de een andere manier gerelateerd is aan deze herinnering kan deze hele beleving weer boven water komen. Dit kan leiden tot een Post Traumatische Stress stoornis.

-Hoe betrouwbaar zijn onze herinneringen?
Rechtspsycholoog Henry Otgaar vertelt over pseudoherinneringen of valse herinneringen en over het verschil met een hervonden herinnering. Wat betekenen deze termen en hoe zijn ze gerelateerd aan de juistheid van de herinnering.

Pseudoherinneringen zijn herinneringen die je niet zelf hebt meegemaakt, maar die een onderdeel van je eigen werkelijkheid zijn geworden doordat je je bijvoorbeeld eerst iets hebt ingebeeld wat je later bent gaan ervaren als waarheid. Het kan ook ontstaan omdat iemand in je omgeving iets gesuggereeerd heeft. We maken allemaal reconstructies van wat we hebben meegemaakt aangezien we niet in staat zijn om 100% van een gebeurtenis te onthouden. De ontbrekende delen vullen we automatisch in. Niet met hoe het werkelijk is gegaan. Een hervonden herinnering kan een echter herinnering zijn die zich spontaan weer aandient bij een bepaalde situatie. Deze is waargebeurd. Beide vormen van herinnering kunnen naar boven komen tijdens psychotherapie in Amersfoort. Het is belangrijk dat de therapeut kennis heeft van het ontstaan van pseudoherinneringen.

Om het risico op pseudoherinneringen te verkleinen bij het ondervragen van kinderen is een speciaal protocol ontwikkeld aan het NICAD. Centraal hierin staat; Duidelijke spelregel waaronder vertrouwen opbouwen zodat een kind daadwerkelijk de ruimte voelt om de eigen ervaring weer te geven,  focus op open vragen, suggesties in welke vorm dan ook vermijden en voldoende tijd.